بحران لبنیات؛معضل سفره و ضایع شدن یارانهها
یادداشت روز | به قلم اشکان بحیرائی روابط عمومی حزب کارگزاران سازندگی همدان
بدن انسان به لبنیات نیاز مداوم و بنیادین دارد. شیر و فرآوردههای لبنی منبع اصلی کلسیم، پروتئین با کیفیت بالا، ویتامین D، و سایر مواد معدنی ضروری هستند که برای سلامت استخوانها، دندانها، عملکرد عضلانی و سیستم عصبی حیاتیاند. پزشکان و متخصصان تغذیه همواره تأکید میکنند که کمبود لبنیات در رژیم غذایی کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان میتواند به مشکلات استخوانی، ضعف سیستم ایمنی و کاهش بهرهوری جسمی منجر شود.
◽️با این حال، در ایران وضعیت دسترسی و قیمت لبنیات به گونهای است که سفره خانوارها روزبهروز فقیرتر میشود. دولت میلیاردها دلار ارز دولتی و یارانه برای نهادههای دامی و تولید شیر خام اختصاص داده است تا لبنیات به کالای اساسی سبد غذایی تبدیل شود. اما واقعیت بازار چیز دیگری را نشان میدهد: شیر و لبنیات، حتی با وجود یارانه، یکی از گرانترین کالاها باقی مانده و سهم واقعی مردم از این یارانهها تقریباً صفر است.
◽️در پنج ماه گذشته، قیمت شیر خام درب دامداری تقریباً ۶۰ درصد افزایش یافته است. این افزایش نتیجه ترکیبی از تورم عمومی، رشد هزینههای نهادهها و دارو و واکسن دام، حملونقل و نیروی کار است. دامداران حتی با دریافت ارز دولتی، بخش زیادی از خوراک و تجهیزات را با قیمت آزاد تأمین میکنند، بنابراین قیمت شیر خام واقعی بسیار بالاتر از نرخ مصوب است و دامداران برای جلوگیری از زیان مجبور به افزایش قیمت فروش هستند.
◽️کارخانههای لبنی در این میان، با بهرهبرداری از شیر یارانهای و ارز دولتی، محصولات خود را آزادانه و با سودهای کلان به بازارهای داخلی و صادراتی میفروشند. کالاهایی که با پول و یارانه مردم تولید شده، سر از بازارهای خارجی درمیآورد و سود آن در جیب چند شرکت بزرگ انحصاری مینشیند؛ این فرآیند نمونهای آشکار از ضایع شدن حق بیتالمال است.
◽️حلقههای واسطه و شبکههای شبهمافیایی در واردات نهادهها و خرید شیر خام نیز نقش مهمی دارند. بخشی از نهادههای یارانهای دیر و کم به دامدار میرسد یا وارد بازار آزاد میشود، در حالی که دامدار مجبور است شیر خود را با قیمت پایین بفروشد و کارخانه سود کلان کند. این عدم شفافیت و وجود واسطهها فشار مضاعف بر سفره مردم وارد میکند.
◽️ادعای برخی که «بازار لبنیات رقابتی است و دخالت دولت لازم ندارد» واقعیت را نمیپوشاند. بازار لبنیات به دلیل انحصار یا شبهانحصار، نبود شفافیت در تخصیص ارز و یارانه و نقش واسطهها، رقابتی واقعی نیست. بدون نظارت دولت، گرانی تثبیت میشود، دامدار زیان میدهد، کارخانه سود کلان میکند و مصرفکننده مجبور به پرداخت بیشترین قیمت است.
◽️روند صادرات محصولات لبنی تولیدشده با شیر یارانهای، یکی از مهمترین عوامل ضایع شدن یارانههاست. تولیدکننده به جای تأمین نیاز داخلی و کاهش قیمتها، کالای یارانهای را با ارز آزاد و سود نجومی صادر میکند؛ یارانهای که باید سفره خانواده ایرانی را تقویت کند، به منبع درآمد چند شرکت خاص تبدیل میشود و مصرف داخلی کاهش مییابد.
◽️این وضعیت نشاندهنده یک اختلال ساختاری در اقتصاد یارانهای ایران است:
🔹️دامدار همیشه حلقه ضعیف و زیانده است.
🔹️کارخانهها با استفاده از انحصار و نهاده یارانهای سود کلان میکنند.
🔹️مصرفکننده مجبور به پرداخت بالاترین قیمتهاست.
🔹️و یارانه دولتی به جای هدف اصلی، در مسیر واسطهها و انحصار صنعتی هدر میرود.
◽️تا زمانی که تخصیص ارز و نهادهها شفاف و کنترلشده نباشد و قیمتها تحت نظارت واقعی قرار نگیرد، لبنیات گرانترین کالای سبد غذایی باقی خواهد ماند و سفره خانوارهای ایرانی کوچکتر و آسیبپذیرتر خواهد شد. حفاظت از سبد غذایی مردم بدون بازتعریف زنجیره تولید و توزیع، و بدون نظارت دقیق بر استفاده از یارانهها و ارز دولتی، امکانپذیر نیست.
